Reszel - ciekawostki historyczne

Mosty i mosteczki na rzece w Reszlu.
Część 1. Mosty drogowe

1. Wstęp

Most, wg Encyklopedii…PWN [2006], to budowla inżynierska służąca do przeprowadzenia drogi komunikacyjnej nad wszelkiego rodzaju przeszkodami wodnymi (rzeki, jeziora, kanały, zatoki i cieśniny morskie) i lądowymi (doliny tory kolejowe ulice, place, szosy)”. Do obiektów mostowych zaliczane są również kładki przeznaczone dla pieszych i przepusty służące do przepuszczenia niewielkiej ilości wody przez nasyp drogi lub pod drogą.

Na ok. 5 km odcinku reszelskiej rzeki, od drogi do Świętej Lipki do drogi w kierunku Grodzkiego Młyna - płynącej najpierw przez pola i łąki, (w tym przez nieckę dawnego jeziora) następnie zabudowę miejską, głęboki jar z urządzonym w nim parkiem miejskim i na końcu ponownie przez pola i łąki wzdłuż dużego polodowcowego uskoku terenowego - znajduje się kilkanaście różnej wielkości obiektów mostowych. Są wśród nich mosty drogowe, kładki dla pieszych i przepusty pod drogami i nasypami kolejowymi.

Zawarta w tym opracowaniu, tak w części 1, 2 jak i 3, charakterystyka obiektów mostowych [RAWA-GŁADYCH 2010] została sporządzona głównie na podstawie wizji lokalnej i własnych pomiarów przy wykorzystaniu po części także informacji pozyskanych w Urzędzie Gminy oraz z dostępnej literatury. Celem tego opracowania jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na to, że w Reszlu, poza eksponowanym mostem Wysokim, znajduje się wiele innych obiektów mostowych zasługujących także na zainteresowanie mieszkańców i turystów.

2. Most Wysoki

Największym obiektem mostowym w Reszlu jest most Wysoki [Mosty w Reszlu 2010], zwany niegdyś Rybackim.

Most Wysoki, murowany z cegły, o wątku gotyckim (polskim), zbudowano w XIV wieku i pierwotnie, jak pisze MOJZYCH-RUDOWSKA [1978b]: „była to budowla w formie zapory wypełniającej jar rzeki o dwóch kondygnacjach otwartych arkad sklepionych kolebkowo”. Jak wiadomo most w przeszłości oprócz funkcji komunikacyjnej pełnił również funkcję akweduktu przesyłającego ponad głębokim jarem rzecznym wodę do miasta. Wątpliwości budzić może podana wyżej dodatkowa funkcja obiektu jako zapory wodnej. Jak dotąd nie są nam znane żadne inne fakty, które wskazywały by na funkcję spiętrzania wody przez tę budowlę.

W swojej ponad sześćsetletniej historii most był wielokrotnie przebudowywany, głównie poprzez dobudowywanie ścian i elementów wzmacniających, co można zobaczyć na historycznej fotografii [Mosty w Reszlu 2010]. W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku most ze względu na bardzo zły stan techniczny był wyłączony z ruchu samochodowego. Obecną postać uzyskał w wyniku kapitalnego remontu zakończonego ok. 2001 roku. Po rewitalizacji i wzmocnieniu konstrukcji mostu dopuszczono ruch pojazdów do 2,5 T.

Most, spajający dwa brzegi jaru na wysokości ok. 16 m ponad rzeczką, ma długość ok.32 m. Jego szerokość, w której mieści się szerokość jezdni i po obydwu jej stronach szerokość chodnika zabezpieczonego metalowymi barierkami, wynosi 7,5 m.

Górna część mostu spoczywa na dwóch kamiennych przyczółkach i trzech ceglanych filarach. Filary główne, o przekroju prostokąta, mają wymiary 3,6 x 9 m. Między filarami głównymi, oddalonymi od siebie o 6 m, znajduje się koryto rzeki i równolegle do niego kładka dla pieszych. Przepust rzeki zwieńczony jest od góry półkolistą arkadą o promieniu 3 m, której najwyższy punkt znajduje się na wysokości ok. 13 m nad lustrem wody.

Po obydwu stronach filarów głównych występują dwie półkoliste mniejsze arkady o promieniu 1,8 m; jedna spina filar główny z przyczółkiem (od strony starego miasta), a druga filar główny z filarem pomocniczym. Most od strony ulicy Mazurskiej ma jeszcze jedną małą arkadę z łukiem odcinkowym, podniesioną w stosunku do sąsiedniej o ok. 2 m. Filar miedzy tymi ostatnimi arkadami podpierają z obydwu stron dwie przypory – mniejsza od strony parku i większa od strony ulicy Płowce.

Ze względu na dużą stromość skarp jaru rzecznego (kat nachylenia ok. 45º) i duży spadek rzeki ceglaną część mostu posadowiono na kamiennych fundamentach i przyczółkach, skarpy zboczy przy podstawie mostu i brzegi koryta rzeki wyposażono w mury oporowe i wzmacniające, wykonane z obrobionych jednostronne kamieni granitowych. Wytrzymałość i szorstkość dna rzeki zwiększono poprzez umieszczenie w niej licznych dużych kamieni.

Z mostem wysokim jest ściśle związana kładka dla pieszych umożliwiająca przejście z jednej strony rzeki na drugą i przejście pod mostem do parku. Obiekt ten będzie opisany w części 2 opracowania.

3. Most Niski

Nieopodal mostu Wysokiego przy ulicy Płowce (kilkadziesiąt metrów w górę rzeki) znajduje się nieco mniejszy most, podobnie sklepiony kolebkowo niewielką arkadą na łuku odcinkowym. Most ów, jak pisze MOJZYCH-RUDOWSKA [1978a] zbudowany był zapewne w czwartym kwartale XIV wieku.

Most przy ulicy Płowce, nazywany mostem Niskim, wykonany jest z kamienia i cegieł, podobnie jak poprzedni. Jego szerokość wynosi 6,2 a długość 23,5 m. Rozstaw ścian przepustu rzecznego wynosi 3 m. W widoku od dolnej wody rzeki lewa ściana mostu wykonana z kamienia ociosanego jednostronnie nie posiada żadnych dodatkowych umocnień, zaś najbliższa przepustowi część prawej ściany mostu (od strony dawnego młyna i rzeźni) jest wzmocniona szeroką skarpą wykonaną w dolnej części z kamienia, a w górnej z cegły; druga część tej ściany (bez dodatkowego umocnienia) jest wykonana z materiału mieszanego – kamienia i cegły. Sklepienie arkady, dobrze widoczne od strony wody dolnej, jest pęknięte lub niedostatecznie zespolone podczas ostatniej naprawy.

W widoku mostu od strony od strony górnego odcinka rzeki widać w arkadzie dwuteową stalową belkę z nadmurówką zamontowaną prawdopodobnie podczas którejś, nieokreślonej w czasie, naprawy mostu. Łuk arkady jest w miarę w dobrym stanie technicznym, natomiast ściany są w złym stanie technicznym – korozji i wypłukaniu uległa zaprawa wypełniająca szczeliny między kamieniami i cegłami. Znajdująca się po tej samej stronie skarpa wykonana z cegieł jest również zużyta korozyjnie, i jak widać, jest odspojona od ściany mostu.

Po moście Niskim, jak wskazuje znak drogowy umieszczony po jednej i drugiej jego stronie, mogą się poruszać pojazdy o ciężarze do 2,5 T, podobnie jak moście Wysokim.

4. Most w ciągu drogi do Grodzkiego Młyna

Trzeci z mostów, znajdujący w ciągu drogi do Grodzkiego Młyna, to również most arkadowy o sklepieniu kolebkowym. Dolna część mostu (przyczółki) oraz umocnienia skarp z obydwu jego stron wykonane są z ociosanych głazów kamiennych o jednakowej wysokości i szerokości wynoszącej 40 cm i różnej długości od 30 do 80 cm. Sklepienie mostu, o promieniu łuku i grubości arkady odpowiednio 180 i 50 cm, wykonane zostało z cegły klasycznej (wymiary 6x12x24 cm) ułożonej warstwowo. Nad czołami arkady znajduje się mur z bloków kamiennych obrobionych w ten sam sposób jak w pozostałych częściach mostu. Szerokość i wysokość przepustu wynosi 365 i 260 cm.

Na pierwszy rzut oka widać, że jest to most stosunkowo młody. Jego wiek można oszacować na ok. 100 lat, a świadczy o tym to, że dwa inne identyczne mosty zbudowane na szlaku kolejowym Sątopy - Reszel zostały zbudowane, jak wynika z literatury [MERKIEL 2010], w 1905 roku.

5. Mosty w ciągu drogi do Świętej Lipki

Kolejny most drogowy znajdujący się na rzece przecinającej drogę do Świętej Lipki ze względu na niewielkie jego wymiary przypomina raczej przepust. Przyczółki mostu stanowią mury wykonane z prostopadłościennych bloków kamiennych. Odległość między wewnętrznymi ścianami murowanych przyczółków wynosi zaledwie 95 cm. Przęsło mostu, stanowią duże bloki kamienne o długości od 130 do 150 cm i grubości ok. 50 cm. Czoła przepustu mostowego są wymurowane z nieregularnego kształtu kamieni prawdopodobnie, jednostronnie ociosanych. Długość przepustu wynosi ok. 12,5 m.

Użycie do budowy mostu dużych, zgrubnie obrobionych bloków kamiennych może wskazywać na ich XIV-wieczne pochodzenie, tj. z okresu budowy kanału wodociągowego do Reszla. Przepust rzeki jest stosunkowo wąski, ponieważ w przeszłości (od XIV w. do 1971 roku) większość wód jakie niosła rzeka kierowana była do kanału wodociągowego.

Drugi most znajdujący się w ciągu drogi do Świętej Lipki, w odległości zaledwie 54 m od omawianego wyżej należy do nieczynnego kanału wodociągowego. Szerokość przepustu tego mostu jest prawie 3-krotnie większa od przepustu na rzece i wynosi 270 cm.

Przyczółki tego mostu wykonane są w podobny sposób jak mostu poprzedniego, z tym że użyte bloki kamienne są nieco większe: szerokość i wysokość - 50 cm, długość – 60 cm. Przęsło mostu stanowi płaska żelbetonowa konstrukcja oparta na 7 poprzecznych stalowych belkach (teowych lub dwuteowych) o szerokości 12 cm każda. Wykorzystanie do budowy mostu na kanale wodociągowym żelazobetonu wskazuje, że był on odbudowywany w XX wieku, i być może niektóre z jego wcześniejszych elementów były wykorzystane przy odbudowie mostu znajdującego się nieopodal.

6. Zakończenie

Na rzece w Reszlu, na odcinku od drogi do Świętej Lipki do drogi do Grodzkiego Młyna, znajdują cztery mosty drogowe: dwa gotyckie mosty arkadowe z XIV i XV wieku zlokalizowane na terenie miasta i 2 mosty pozamiejskie, jeden w ciągu drogi do Świętej Lipki wykonany ze zgrubnie obrobionych dużych monolitycznych bloków kamiennych pochodzących prawdopodobnie z XIV wieku, tj. z okresu budowy kanału wodociągowego do Reszla i drugi most arkadowy w ciągu drogi do Grodzkiego Młyna.

Kamienie, mniej lub bardziej obrobione, we wszystkich opisanych mostach wykorzystane zostały do budowy fundamentów, murów oporowych zabezpieczających przed osuwaniem się gruntu i murów wzmacniających koryto rzeki. Zastosowanie elementów kamiennych w miejscach kontaktu z wodą wynika z ich niskiej nasiąkliwości (do 0,4%) i tym samym dużej ich mrozoodporności. Cegła, ze względu na jej dużo większą nasiąkliwość (cegła klinkierowa do 6%) wykorzystana została przy budowie mostów tylko w miejscach, w których kontakt z wodą jest ograniczony.

Literatura

Encyklopedia popularna w trzech tomach PWN. 2006. Wydawnictwo Naukowe PWN.
MARKIEL C. 2010. Szlak połamanych semaforów Stopy Samulewo-Reszel- Nowy Młyn. Dostępne w Internecie:2010-10-27. http://www.starejuchy.pl/kolej/ssamnwml/spssnk.htm.
MOJZYCH-RUDOWSKA S. 1978. Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic. Dzieje Reszla, Olsztyn.
MOJZYCH- RUDOWSKA S. 1978. Reszel - z dziejów miasta. Olsztyn, Pojezierze.
Mosty w Reszlu. 2010. Reszel – galeria foto video. Dostępne w Internecie:2010-10-27. http://galeria.reszel.pl/10,Mosty w Reszlu.html.
RAWA–GŁADYCH K. 2010. Obiekty mostowe na rzece w Reszlu. Praca inżynierska. Wydział Geodezji i Gospodarki Przestrzennej UWM w Olsztynie. Promotor: L Szymański.
RAWA T. 2004a. O nazwie reszalskiej rzeki. Reszel – miasteczko na Warmii. Ciekawostki historyczne. Dostępne w Internecie:2010-09-27. http://www.reszel.pl/nazwie-reszelskiej-rzeki,23,10.html.

Autorzy: Katarzyna Rawa-Gładych, Tadeusz Rawa

REKLAMA

1599

dodaj komentarz