Pomniki w Reszlu

Według Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN z 1996 roku Pomnik to dzieło rzeźbiarskie lub architektoniczno-rzeźbiarskie wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego, w formie posągu lub grupy rzeźb, kolumny, obelisku, budowli, czasem sztucznie usypanego wzgórza (kopiec) lub naturalnego głazu; odrębną odmianą jest pomnik nagrobny (nagrobek).

Reszel, tak jak wiele innych miast w Polsce, ma bardzo złożoną historię, a to ze względu na zmieniającą się w czasie przynależność państwową i ustrojową, z dobrowolną, ale także wymuszoną migracją ludności. Stąd też budowane w Reszlu pomniki przez jedno państwo lub przez jedną formację polityczną często znikały bezpowrotnie przy nowych. Zdarzało się, że niektóre z nich po mniejszej lub większej kosmetyce i adaptacji przystosowywano do nowych realiów, usuwając, przede wszystkim, nieadekwatne do danego czasu (przynależności państwowej i systemu politycznego) napisy i symbole.

Według planu miasta Reszla sprzed 1945 roku opracowanego w 1968 roku przez Josefa Juxa u Karla-Heinza Wolfa (PLAN DER STADT RÖSSEl/OSTPR. (vor 1945). ANgeffestigt ohne Maßstab in Jahre 1968 von Josef Jux u. Karl-Hainz Wolf) przed II wojną światową w Reszlu były dwa pomniki upamiętniające poległych żołnierzy pruskich w trzech dużych wojnach oraz pomnik upamiętniający plebiscyt z 1920 roku. Dwa z nich po 1945 roku przystosowano do nowej powojennej rzeczywistości. Oprócz nich w niemal 60-letnim okresie powojennym powstało kilka innych pomników i tablic pamiątkowych.

1. Pomnik znajdujący się na placu Ignacego Padarewskiego wzniesiono w 1905 roku dla upamiętnienia mieszkańców Reszla i okolic poległych w wojnie austryjacko-pruskiej (1866) i wojnie francusko-pruskiej (1870-71). Pomnik ma postać zwężającego się ku górze obelisku składającego się z trzech kolumn o trzech różnych przekrojach kwadratu każda. Całość pomnika spoczywa na czterostopniowym, schodkowym postumencie. W dolnej części obelisku, z czterech jego stron, znajdują się kamienne tablice z wyrytymi nazwiskami poległych żołnierzy i zapisami chwały pruskiego oręża. Na jednej z tablic (w tłumaczeniu z języka niemieckiego na język polski) znajduje się zapis: „Poległym ku pamięci, Żyjącym jako przykład, Przyszłym pokoleniom jako wzór do naśladowania”.

W wersji pierwotnej, a więc za czasów państwa pruskiego (przed 1945 rokiem), pomnik zwieńczony był figurą orła zrywającego się do lotu, z charakterystycznie rozpostartymi skrzydłami. W górnej części obelisku znajdował się wizerunek wieńca laurowego i gałązki z bagnetem.

Po drugiej wojnie światowej z obelisku zdjęto figurę orła, w miejsce którego wstawiono dwa charakterystyczne miecze, nadające pomnikowi charakter pomnika grunwaldzkiego. Z najwyższej kolumny usunięto wieniec laurowy i gałązkę z bagnetem, pierwotne tablice kamienne przykryto żeliwnymi tablicami z hasłami związanymi już z historią Polski. Stan ten trwał do 1993 roku, w którym zdjęto żeliwne tablice, odsłaniając tym samym wcześniejsze tablice kamienne. Z elementów powojennych pomnika pozostał prostopadłościenny kamień z napisem „Poległym ku pamięci”, znajdujący się z lewej strony 5-stopniwych schodków.

2. Pomnik przy ulicy B. Chrobrego. Obecnie nie istnieje. Zbudowany został dla upamiętnienia żołnierzy pruskich poległych w I wojnie światowej (1914-1918). Znajdował się on na terenie obecnego Gimnazjum nr 1 im. Adama Mickiewicza, kilkanaście metrów od ulicy Bolesława Chrobrego i kilkadziesiąt metrów od budynku szkoły. Obecnie w miejscu jego posadowienia znajduje się wyłożony płytkami chodnikowymi placyk z ławeczkami. Przy placyku leżą trzy prostopadłościenne bloki kamienne o podstawie kwadratu, prawdopodobnie pozostałość po omawianym pomniku.

3. Pomnik przy zbiegu ulic Wojska Polskiego i A. Mickiewicza postawiono, aby upamiętnić plebiscyt z 11 lipca 1920 roku, w którym mieszkańcy okręgu reszelskiego opowiedzieli się za przynależnością do Prus a nie do Polski. Bazę pomnika stanowił okazały kamień w postaci nieregularnej bryły zbliżonej do ostrosłupa (w widoku z przodu kształtem zbliżony do trójkąta równoramiennego) o wysokości ok. 1,70 m, zamocowany w płycie betonowej. Na tym kamieniu znajdowała się prawdopodobnie żeliwna tablica z informacją o zwycięskim plebiscycie. Po 1945 roku tablicę tę zastąpiono inną upamiętniającą koniec II wojny światowej. Z dzieciństwa pamiętam, że była to płyta żeliwna w kształcie elipsy z prostym, ale wymownym napisem: 9 V 1945. W 2008 roku, kiedy wykonywałem prezentowane zdjęcie, na kamieniu nie było już owej tablicy, ale jej kształt i miejsce jej przymocowania można dokładnie określić na podstawie zróżnicowanych odcieni kamienia oraz pozostałych w kamieniu otworów z odciętymi kołkami stalowymi.

4. Pomnik w parku przy zbiegu ulicy Wojska Polskiego i I. Krasickiego.
Pomnik powstał prawdopodobnie w latach sześćdziesiątych (a może nawet siedemdziesiątych) minionego wieku jako pomnik wdzięczności żołnierzom „wyzwalającym” Reszel w 1945 roku. Jak niektórzy twierdzą zastąpił on inny pomnik wykonany w postaci obelisku z gwiazdą, znajdujący się w innym miejscu. Obecny monument, jak widać na zdjęciu, ma również formę obelisku. Wykonany został ze zbrojonego betonu, który w wielu miejscach uległ już spękaniu i korozji.

5. Pomnik ofiar akcji „Wisła” znajdujący się przy cerkwi parafialnej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego (przy ulicach: Podzamcze i Mazurska) został zbudowany przez społeczność narodowości Ukraińskiej w 2007 roku, w 60-tą rocznicę Akcji „Wisła”. Pomnik stanowi duży głaz granitowy (o średnicy ok. 1 m) z prostokątną kamienną tablicą zwierającą herb Ukrainy (w odmianie małej) i fragment wiersza wybitnego ukraińskiego poety Aleksandra Olesia oraz dedykację. Treść zapisów na tablicy, w tłumaczeniu z języka ukraińskiego na język polski, jest następująca:

Bracia – wygnańcy,
wspomnijmy szczęśliwy
kraj, szczęśliwe dni …
Bracia i siostry,
zapłaczmy
wśród obcych na
obczyźnie!
     Aleksander Oleś
     1947 – 2007
OFIAROM AKCJI „WISŁA”
W 60-ą ROCZNICĘ ZBRODNI
      POTOMKOWIE
RESZEL, 19.08.2007

6. Tablica upamiętniająca Wincentego Pola znajduje się w ścianie północno-wschodniej baszty reszelskiego zamku. Kamienna tablica zawiera wizerunek twarzy, nazwisko i imię oraz datę urodzenia i śmierci. Zaskakujące jest, że podana na tablicy data śmierci Wincentego Pola 1887 jest błędna, ponieważ, jak wskazuje wiele ogólnie dostępnych źródeł, Wincenty Pol zmarł 2 grudnia 1872 w Krakowie. Skąd zatem wziął się ów błąd.
Wincenty Pol to polski poeta, badacz geografii ziem polskich, uczestnik powstania listopadowego na Litwie, Kawaler Orderu Virtuti Militari. Urodził się 20 kwietnia w Lublinie w rodzinie Franciszka Ksawerego Pohla, Niemca urodzonego we wsi Kępa Tolnicka, 4 km na zachód od Reszla. Matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamp de Berier i ona wywarła niewątpliwie duży wpływ na utożsamianie się Wincentego Pola z Polską i Polakami.

7. Pomnik Macieja Rataja pokazujący patrona zespołu szkół ponadgimnazjalnych w Reszlu z oficjalną nazwą Zespół Szkół im. Macieja Rataja zbudowano w 1992 roku. Znajduje się on przy ulicy Łukasińskiego 3 na terenie szkoły naprzeciw wejścia do budynku głównego od strony podwórza. Pomnik, jak widać na zdjęciu, to granitowy kamień, gruszkowatego kształtu, z wyrytym w nim stosunkowo płytko wizerunkiem profilu głowy Macieja Rataja. Poniżej wizerunku patrona szkoły znajduje się jego imię i nazwisko oraz data urodzenia i śmierci.
Maciej Rataj, żyjący w latach 1884-1940, był znanym działaczem ruchu ludowego, publicystą, nauczycielem, posłem i marszałkiem sejmu, pełnił obowiązki prezydenta RP, został rozstrzelany w Palmirach.

8. Pomnik Adama Mickiewicza znajduje się na terenie Gimnazjum nr 1 przy ulicy Bolesława Chrobrego. Na postumencie wykonanym z pięciu warstw cegły klinkierowej i kilkunastocentymetrowej betonowej podsadzki znajduje się duży, nieregularnego kształtu kamień, na frontonie którego umieszczona jest żeliwna płyta z wizerunkiem głowy wieszcza – oraz z napisem jego imienia i nazwiska. Pomnik zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie budynku szkoły, kilkadziesiąt metrów od ulicy Bolesława Chrobrego. Dodać należy, że Gimnazjum nr 1 im. Adama Mickiewicza w dniu 25 maja 2009 roku obchodziło 10-lecie swojego istnienia.

9. Inne elementy pomnikowe

Na ścianie kamiennej korony reszelskiego amfiteatru znajdowała się niegdyś tablica poświęcona Stefanowi Żeromskiemu. O ile dobrze pamiętam z dzieciństwa i lat młodzieńczych (szeroko pojęte lata około sześćdziesiąte XX wieku) była to płaskorzeźba z wizerunkiem głowy wieszcza uzupełniona imieniem i nazwiskiem. Obecnie miejsce po tablicy jest puste. Można postawić pytanie: Co się z nią stało?

Przed bramą główną reszelskiego zamku, po lewej stronie wejścia na dziedziniec, stoi wyrzeźbiona w kamieniu postać Ignacego Krasickiego. Autorem rzeźby jest Bolesław Marschall, który o swoim dziele z pewnością mógłby powiedzieć więcej, odpowiadając chociażby na pytanie: Czy rzeźba jest dokończona i dlaczego stoi w tym nietypowym dla pomników miejscu?

Przy wejściu na teren otoczenia (międzymurza) zamkowego po prawej stronie znajduje się zagadkowy, nieopisany element stalowy, o wysokości ok. 2 m. Nie wiadomo co on przedstawia. Może warto by było to wyjaśnić.

REKLAMA

opublikowano: 2009-06-09, © Tadeusz Rawa,

7605

Komentarze

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• dalej...