O Reszlu w dokumentach historycznych

W 2008 roku, z okazji Jubileuszu 750-lecia Warmińskiej Kapituły Katedralnej, została wydana książka pt. Warmia w dobie „potopu” szwedzkiego 1654-1660, napisana przez Alojzego Szorca i Irenę Makarczyk.

Według Autorów tej ksiązki: Warmia jest to część terytorium pierwotnej diecezji warmińskiej, którą otrzymał we władanie świeckie pierwszy biskup warmiński Anzelm sobie i swoim następcom tytułem swojego uposażenia. Jak wynika z innych zapisów tej książki: W przeszłości Warmia była jakby małym księstwem o dużej autonomii, najpierw w państwie zakonnym, potem w I Rzeczpospolitej. W Takiej formie istniała od 1254 do 1772 roku. Obecnie historycy państwo biskupa warmińskiego i kapituły fromborskiej określają … jako „dominium warmińskie”. Biskup i kapituła wobec wszystkich mieszkańców swoich terytoriów sprawowali władzę zbliżoną do władzy każdego dziedzica wobec mieszkańców jego folwarku.

Autorzy tej książki na 400 stronach (całość ma 450 stron) przedstawili 2 grupy zapisów historycznych zgromadzonych w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej z okresu bytności wojsk szwedzkich na ziemiach polskich. Pierwsze to protokoły posiedzeń kapituły warmińskiej, drugie zaś to różnego rodzaju korespondencja i akta. W dokumentach tych znajdują się także zapisy dotyczące Reszla i jego mieszkańców. Oto cztery z nich:

Podczas posiedzeń kapituły warmińskiej w dniach od 3 do 19 listopada 1659 roku w Jezioranach sporządzono szereg protokołów, z których 8 (nie wiadomo czy są to wszystkie spisane czy też nie) zamieszczono w cytowanej książce. W jednym z nich tj. protokole z dnia 4 listopada, sporządzonego w języku łacińskim, znajduje się w trzecim i czwartym jego punkcie zapis:

... 3.Petycję burgrabiego reszelskiego Jana Oelsen o obniżenie czynszu rozpatrzy kanonik administrator komory olsztyńskiej Nowiejski. 4. Skargi miasta Reszla na Jana Bartamboy koniuszego biskupa Wacława Leszczyńskiego zostaną rozpatrzone po powrocie oskarżonego…

W protokole, sporządzonym również w języku łacińskim, a datowanym na 10 marca 1960 roku, kapituła warmińska odpowiada na list wspomnianego już biskupa Wacława Leszczyńskiego (1644-1659), późniejszego prymasa Polski (1659-1666). W odpowiedzi, jak można zakładać już prymasowi Polski, przedstawiono szereg wydanych dyspozycji. Końcowa treść tego dokumentu (od punktu 11) przedstawia się następująco:

…11. Koniuszemu zostali zwróceni dwaj poddani w Grzędzie. 12. Ekonom Nycz zapłaci za 23 sztuki trzody po 5 zł. 13. W folwarkach pozostanie 32 sztuk trzody chlewnej. 14. Za 180 gęsi ekonom wypłaci po 15 groszy. 15. Za 10 korców różnego zboża wypłaci po złotówce. 16. Za 3 łaszty i 43 korce jęczmienia zapłaci po dwa zł od korca. 17. Chmiel w Reszlu zostanie nietknięty. 18. Odzyskać woły zapisane w inwentarzu, w celu ich zabezpieczenia przed zagarnięciem przez wojsko, rozdzielić między chłopów. 19. Sprzedać resztę cegieł pozostałych w Gronowie.

W grupie dokumentów pod nazwą „Korespondencja i akta” znajdują się dwa akty notarialne dotyczące darowizn, spisane w języku niemieckim.

Jeden dotyczy zapisu ćwierci łanu ziemi konwentowi sióstr Katarzynek w Reszlu. A oto treść aktu notarialnego z dnia 11 lipca 1654 roku:

Mieszkanka miasta Reszla wdowa po Stanisławie Kozaku, w ramach rozliczenia majątku otrzymała, zgodnie z prawem chełmińskim ich posesji, połowę tego, co wspólnie z mężem posiadali. Przypadło jej ćwierćłanu ziemi. Tę posesję 28 IX 1643 r. zapisała testamentalnie Katarzynkom reszelskim. Obecnie wdowa ponawia swój akt darowizny i tę ziemię rzeczywiście przekazuje w posiadanie zakonu, poleciła więc wpisać to do akt miejskich, wyrazem czego jest niniejszy spisany akt prawny podpisany przez notariusza Michała Jana Kastnera.

Należy dodać, że 1 łan warmiński równał się powierzchni 17,3387 ha, co dla ćwierćłanu ziemi daje wartość ok. 4,33 ha.

Drugi zapis w akcie notarialnym, sporządzonym w dniu 28 XI 1657, dotyczy darowizny domu z ogrodem siostrom Katarzynkom reszelskim. A oto fragment tego zapisu:

Starsze małżeństwo bezdzietne, Jan Preuss z żoną Elżbietą, zapisują Katarzynkom reszelskim domek z ogródkiem w Reszlu, przy Burggasse. Sobie zastrzegają dożywicie.

Post scriptum

Po II wojnie światowej w Reszlu, w 1946 roku, w dawnym klasztorze sióstr Katarzynek znalazł miejsce Klasztor Zgromadzenia Sióstr Świętej Rodziny. Z okresu mojego dzieciństwa i młodości (do 1971 roku byłem stałym mieszkańcem Reszla mieszkającym przy ulicy Łukasińskiego 1), że siostry zakonne posiadały gospodarstwo rolne. Budynki gospodarcze znajdowały się przy ulicy Dąbrowskiego, przy której znajdował się także niewielki ogród, a raczej warzywnik. Pola sióstr zakonnych znajdowały się po prawej stronie szosy do Grzędy. Zaczynały się bezpośrednio za posesjami domów przy ulicy Warmińskiej, a kończyły przed torami kolejowymi. Powierzchnia pól mogła wynosić ok. 5 ha. O ile dobrze pamiętam, pod koniec lat pięćdziesiątych gospodarstwo to zostało siostrom zakonnym odebrane przez państwo.

Należy dodać, że odgórne decyzje władz państwowych w powojennej rzeczywistości (do 1989 roku) konsekwentnie ograniczały zatrudnienie i działalność zgromadzeń zakonnych oraz pozbawiając je posiadanych nieruchomości.

REKLAMA

opublikowano: 2011-03-02, © Tadeusz Rawa,

3169

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• dalej...