Sekrety reszelskiej historii

W 2018 roku Towarzystwo Miłośników Reszla i Okolic wydało książkę pt. „Reszel - 680 lat historii miasta” pod redakcją Grzegorza Białuńskiego i Roberta Klimka. Tę bardzo ciekawą pozycję piśmiennictwa historycznego przekazała mi Pani Jolanta Grzyb - prezes wyżej wymienionego towarzystwa. Mnie, Tadeusza Rawę, jako autora książki pt. „Reszel 1337-2014”, wydanej rok wcześniej przez Urząd Gminy w Reszlu, szczególnie zainteresował rozdział pt. „Między prawdą a zmyśleniem: trzy błędy historyczne z dziejów Reszla”, opracowany przez Roberta Klimka. Trzy błędy, dotyczące daty powstania zamku, nazwy reszelskiej rzeki i materiałów użytych do budowy mostów: Wysokiego i Niskiego, miały, zdaniem Roberta Klimka, duży wpływ na opis dziejów Reszla, a w związku z tym nadszedł czas by one same stały się historią.

Sprawa pierwsza, którą zajmuje się Robert Klimek, dotyczy powszechnego błędnego przekonania, że pierwszy zamek (strażnica) w Reszlu został zbudowany przez Krzyżaków w 1241 roku. Robert Klimek dowodzi, że pierwszy zamek mógł być zbudowany przez Krzyżaków dopiero po 1251 roku, i z czym chyba trzeba się zgodzić.

Sprawa druga, którą omawia Robert Klimek dotyczy niejasności w zakresie nazwy rzeki przepływającej przez Reszel. Tą sprawą zajmowałem się w 2004 roku. Wyniki moich rozważań przestawiłem w opracowaniu pt. „O nazwie reszelskiej rzeki” zamieszczonym na niniejszym portalu w zakładce ciekawostki historyczne. Opracowanie Roberta Klimka, poświęcone tej sprawie, jest nieco szersze i pogłębione w stosunku do mojego. Tak z moich, jak i jego ustaleń wynika, że przepływająca przez Reszel rzeka nosiła w średniowieczu nazwę Izera. Robert Klimek swoje rozważania skupia głównie na pytaniu: Dlaczego rzeka w Reszlu nosi nazwę Sajna? Też nie wiem dlaczego, skoro reszelski strumień rzeki toczy mniej wody niż strumień legiński. Z tego punktu widzenia pierwszy jest dopływem drugiego i formalnie nie jest początkowym odcinkiem rzeki Sajny.

Sprawa trzecia dotycząca błędów związanych z datowaniem powstania dwóch mostów, jednego o nazwie Wysoki (Rybacki) i drugiego o nazwie Niski jest szczególnie ważna, ponieważ błędy z tym związane są powielane w wielu opracowaniach, także w wyżej wymienionym moim eseju. Powodem takiego stanu rzeczy może być błąd popełniony w przeszłości przez piszącego, tłumacza lub drukarza. Dotarcie do źródła błędu z pewnością nie będzie łatwe. Robert Klimek w swoim opracowaniu stwierdza, ze most Wysoki jako murowany nie powstał w średniowieczu, a na przełomie XVII i XVIII wieku. Wcześniej był to most drewniany, co uwidacznia zamieszczony przez Roberta Klimka plan Reszla Eustachiusa Strelznera z 1620 roku.

Pierwszym mostem na reszelskiej rzece, zbudowanym z drewna w połowie XIV wieku, był most w ciągu obecnej ulicy Płowce. Miejsce lokalizacji mostu ze względu na w miarę łagodne nachylenie terenu pozwalało na zbudowanie niskiego o dużej wytrzymałości mostu, przez który mógł być realizowany także transport ciężki zaopatrujący miasto w różnego rodzaju materiały z kierunku Klewna, Kętrzyna i Mrągowa. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, ze Most Niski z kamienia i cegieł (zbliżony wyglądem do obecnego) powstał mniej więcej w tym samym czasie co Most Wyskoki w wersji murowanej, tj. na przełomie XVII i XVIII wieku.

Most Wysoki (Rybacki), w wersji drewnianej powstał w ostaniem dziesięcioleciu XIV wieku, głownie z potrzeby zbudowania akweduktu przesyłającego nad głębokim (ok. 16 m.) jarem rzecznym wodę do rozmieszczonych w mieście studni nalewkowych (rząpi). Data powstania akweduktu wynika wprost z zapisu: Biskup warmiński Henryk Sorbom podczas pobytu na zamku w Reszlu 20 stycznia 1389 r. przyznał miastu 20 włók lasu (ok. 336 ha) i jednocześnie wydał pozwolenie na zbudowanie kanału kierującego do miasta część wód górnego odcinka reszelskiej rzeki. Obiekt biegnący ponad jarem rzecznym spełniał dwie funkcje: akweduktu i ciągu komunikacyjnego. Powiązanie tych funkcji dawało dwie korzyści a nie jedną związaną tylko z przesyłaniem wody do miasta. Szerokość mostu wynosiła nieco ponad 4 m, tak inne mosty tamtego czasu.

Most w Reszlu – bruckeyserne – po raz pierwszy jest wymieniany w źródłach w 1475 r. Jak wskazuje jego nazwa prowadził on przez rzekę Izerę. Robert Klimek przyjmuje, że: chodzi tu o most Niski leżący w ciągu obecnej ulicy Płowce, stanowiącej początek głównej drogi do Kętrzyna. Moim zdaniem chodzi tu o bardziej okazały most Wysoki, a nie o przerzucony nieopodal przez tę samą rzekę skromny, również drewniany, most Niski.

W marcu 1564 roku, jak pisze Robert Klimek, doszło do konfliktu rady miasta Reszla ze starostą szestneńskim o zatrzymanie 41 bali dębowych przeznaczonych na budowę mostu w Reszlu przy wjeździe do miasta. Robert Klimek pisze dalej: wiele przemawia za tym, że „gotycki most”, jak się go powszechnie nazywa w literaturze przedmiotu, wybudowany został dopiero w 2. połowie XVI wieku, i to z drewna. Sądzę jednak, że chodzi tu nie o pierwszy most, a kolejny budowany na miejsce całkowicie wysłużonego. Od powstania pierwszego mostu Wysokiego (z akweduktem) minęło już ponad 160 lat. Trzeba wiedzieć, że mosty wykonane z drewna iglastego mają trwałość do 30, a mosty z drewna dębowego do 50 lat, i to przy zapewnionej bieżącej konserwacji i koniecznych naprawach.

Robert Klimek za najbardziej prawdopodobną datę wybudowania murowanego mostu Wysokiego przyjmuje przełom XVII i XVIII w., z czym trzeba się zgodzić, Most z cegły na kamiennej podmurówce miał pierwotnie trzy arkady, później cztery; ulegał on kilkukrotnym przekształceniom, m.in. przez wzmocnienie arkady głównej (rzecznej) i zamurowanie arkad bocznych, a głównym celem tego działania było konieczne wzmocnienie mostu, to ze powstały w nim jakieś pomieszczenia było efektem dodatkowym. Stan mostu po tych wzmocnieniach pokazuje litografia z 1833 roku, zamieszczonej w opracowaniu Roberta Klimka Warto wiedzieć, że trwałość murowanych i kamiennych elementów mostowych wynosi odpowiednio około 100 i 1000 lat. Ostatni remont mostu Wysokiego, przywracający jego pierwotny kształt został zakończony w 2000 roku. Zaś remont i odtworzenie kamienno-ceglanego mostu Niskiego zakończono w 2012 r.

W Reszlu jest jeszcze jeden most. Znajduje się on w ciągu obecnej ulicy Słowackiego. Spina on brzegi dawnej fosy przed bramą Wysoką, rozebraną ,tak jak dwie inne, na początku XIX w. Jako murowany powstał on prawdopodobnie w tym samym czasie co opisywane powyżej.

Dlaczego zatem w wielu źródłach podaje się że most Wysoki, ale i most Niski były zbudowane w XIV w, jako obiekty murowane? Odpowiedź może być tylko jedna: Błąd mógł powstać z niezbyt precyzyjnych zapisów piszącego lub na etapie przygotowania opracowania do druku. Błąd ten, powielany przez lata, i to w niejednej publikacji, a także, niestety w moim opracowaniu pt. Reszel -1337-201, niełatwo będzie wymazać z ludzkiej pamięci.

Literatura:

• Rawa. T., Reszel 1337-2017, Urząd Gminy w Reszlu, 2017.
• Reszel – 680 lat historii miasta, pod redakcją G. Białuńskiego i R. Klimka, Towarzystwo Miłośników Reszla i Okolic, Reszel, 2018.
• Zobel H., Alkhafaji T., Wróbel M., Metoda określania trwałości mostów drogowych, Inżynieria i budownictwo, 11/2017
• Czudek H., Wysolowski A., Trwałość mostów drogowych, Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa, 2005.
• Wykłady Maksymiliana Tulliego, Mosty drewniane, Zeszyt I, Mosty belkowe i jarzmowe, Lwów 1895.

REKLAMA

opublikowano: 2022-05-25, © Tadeusz Rawa,

381

ostatnie artykuły z tego działu:

• Reszel widziany oczami turysty i podróżnika
• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Reszel – jedno z najpiękniejszch miasteczek w Polsce
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• Wycieczka do Pilca
• dalej...